Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru

Avrupa tipi Anayasa yargısı sistemini benimsemiş bazı ülkelerde, bireylere de anayasa mahkemesine bazı koşullarda başvurma imkânı tanınmaktadır. Buna ‘’anayasa şikâyeti (constitutional complaint)’’ ismi verilmektedir. Ancak bu başvuruyu isteyen herkes değil, sadece temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişiler belirli koşullar altında yapabilmektedir.

Ülkemizde Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı 23 Eylül 2012 tarihinden bu yana kullanılmaktadır. Ancak kişi istediği her nedene dayanarak Anayasa Mahkemesine başvuramaz. Kişinin, devlet veya devletin organları tarafından eylem, işlem ve ihmal ile temel hak ve özgürlüklerinin ihlali ve bu ihlal sonucunda mağduriyetinin oluşması gerekmektedir. İhlal ile oluşmuş bu mağduriyetten sonra kişi Anayasa Mahkemesine başvurabilmek için iç hukuktaki tüm yargı yollarını tüketmelidir.

Anayasa Mahkemesine başvururken ihlal edildiği iddia edilen hakkın hem Anayasamızca hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesince güvence altına alınmış haklardan olması gerekir. Yani hak,  Anayasada güvence altına alınmakla birlikte Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde güvence altına alınan haklardan değilse bu hakkın ihlali iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamayacaktır.

ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU İLE İLGİLİ MEVZUAT

Anayasaya Mahkemesine bireysel başvuru hakkı, 12/09/2010 tarihli 5982 sayılı kanunla, 1982 Anayasasının 148 ve 149 maddelerinde yapılan değişikliklerle hukuk sistemine girmiştir.

Bireysel başvuru hakkı, 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 45. maddesi ila 51. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Aynı yasanın 76. maddesinde; bireysel başvuru hakkı ile ilgili yapılan düzenlemenin 23/09/2012 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir.

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru usulüne ilişkin hükümler, Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü 59 ila 84. maddeleri arasında ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

İÇ HUKUK YOLLARININ TÜKETİLMESİ ŞARTI

Anayasal haklarının ihlal edildiğini iddia eden herkes ilk önce bu alanda asıl görevli olan olağan yargı yerleri önündeki mekanizmaları harekete geçirecek ve burada bir çözüm bulamaması halinde, iddiasını Anayasa Mahkemesi önüne taşıyabilecektir. Bu nedenle kişilere bu yola başvurmadan önce ihlale neden olduğunu ileri sürdükleri işlem, eylem ya da ihmal için “kanunda öngörülmüş idarî ve yargısal başvuru yollarının tamamını” tüketmiş olmaları zorunluluğu getirilmektedir.  Yasama işlemler, düzenleyici idari işlemler, Anayasa Mahkemesi kararları ve Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler aleyhine bireysel başvuru yapılamaz.

BAŞVURU NE ZAMAN YAPILMALIDIR?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi, son olağan kanun yolunun tüketilmesinden itibaren 30 gündür. Tüm olağan yargısal yollar tüketildikten sonra 30 gün içinde bireysel başvuru formu ve ekli belgelerin Anayasa Mahkemesine gönderilmesi gerekir. Başvuru süresinin kaçırılmaması için, başvuru formunun, Anayasa Mahkemesine gönderilmek üzere 30 gün içinde mahkeme kalemine ya da yurt dışı temsilciliklerine teslim edilmesi yeterlidir. Anayasa Mahkemesine başvuru süresi, başvuru formu ve eklerinin teslim edildiği gün dikkate alınarak hesaplanır.

BİREYSEL BAŞVURU MASRAFI

Anayasa Mahkemesine yapılacak bireysel başvuru harca tabidir. Söz konusu harç, Harçlar Kanunu gereği her yıl yeniden belirlenir. 2018 yılı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Harcı 294,70 TL olarak belirlenmiştir. İhlalin sebebinden; idare, hukuk ya da ceza yargısından bağımsız olarak bu harç maktu olarak belirlenmiştir. Başvurucunun bireysel başvuru harcını ödeyemeyecek durumda olması ve bunu belgelemesi durumunda adli yardım talebinde bulunması ve harçtan muaf olarak başvuru yapması mümkündür. Başvurunun Anayasa Mahkemesine doğrudan yapılmaması halinde başvurunun yapıldığı makamca uygun tutarda bir posta ücreti de alınabilir.

ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU NASIL YAPILIR, BAŞVURU FORMU NASIL DOLDURULUR?

Anayasa Mahkemesine (AYM) bireysel başvuru yapabilmek için, Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formu aşağıdaki usule uygun bir şekilde doldurulmalıdır.

• Öncelikle ilgili yerlere kişisel bilgiler doğru ve açık yazılmalıdır.
• Daha sonra bireysel başvuruya konu olay ve tüm yargısal süreç tarihi sıralamaya uygun bir şekilde özetlenmelidir.
• Başvuru formuna eklenecek belge ve kararlar numara verilmek suretiyle eklenmelidir.
• Başvurucunun nüfus cüzdan fotokopisi mutlaka başvuruya eklenmelidir. Nüfus cüzdan fotokopisi gönderilmeyen başvurular sırf bu nedenle reddedilmektedir (Fotokopi belge ve kararların aslına uygunluğu onaylanmalıdır).
• Başvuru formunda bireysel başvuruya konu edilen olay ve yargısal süreç nedeniyle, Anayasada ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde düzenlenen hangi hakların ihlal edildiği belirtilmelidir.

Anayasa Mahkemesi (AYM); ihlal edildiği belirtilen olayın ve yaşanan mağduriyetin iyi açıklanması halinde, başvurucunun belirttiği anayasa maddesi ve sözleşme maddesiyle bağlı olmadığını, yaşanan olayla ilgili olarak Anayasanın hangi maddesinin veya sözleşmenin hangi maddesinin ihlal edildiğini resen tespit etmektedir.

• Bireysel başvuru formunun sonuç bölümünde; ileri sürülen ihlallerin tespiti ile ihlalin ortaya çıkardığı zararın giderilmesi için yeniden yargılama yapılması veya uğranılan maddi ve manevi zararın tazmin edilmesi talep edilmeli, tazminatın miktarı belirtilmelidir. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurularda, AİHM ne yapılan başvuruların aksine en başta başvuru formunda tazminat miktarı belirlenerek talep edilmelidir. Aksi halde Mahkeme ihlal kararı verse bile tazminata hükmetmeyecektir.

Bireysel başvuru formu ve ekindeki belgeler; Anayasa Mahkemesine doğrudan gidilerek fiziki olarak dosya teslim edilebilir, herhangi bir Adliyede nöbetçi mahkemeler kanalıyla gönderilebilir veya yurt dışı temsilcilikleri aracılığı ile yapılabilir. Başvuru formu ve ekli belgelerin gönderilmesinden sonra yapılacak yazışmalarda da aynı yollar kullanılmalıdır. Başvurunun bunların dışında bir yolla veya posta ile gönderilmesi halinde kabul edilmez.

BİREYSEL BAŞVURU YAPILABİLECEK HAKLAR NELERDİR?

1. Yaşam Hakkı
2. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı
3. Adil Yargılanma Hakkı
4. Mülkiyet Hakkı
5. Eğitim ve Öğrenim Hakkı
6. Özel Yaşama, Aile Yaşantısına, Konut ve Haberleşme Hürriyetine Saygı Hakkı
7. Serbest Seçim Hakkı
8. Düşünce, İfade, Din ve Vicdan Hürriyeti
9. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti
10. Örgütlenme ve Toplantı Hürriyeti
11. İşkence Yasağı
12. Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı
13. Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı
14. Suç ve Cezaların Kanuniliği
15. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması